Vücudunuzda her çarpma açık yara oluşturmaz öyle değil mi? Travmaları da açık yaralara benzetelim. Çok güçlü bir darbe aldığınızda yaranız da o kadar ciddileşir. Bunun sebebi vücudumuzun ya da derimizin kaldırabileceğinden fazla zede almış olmasıdır. Travmalar da psikolojik sağlığımız ve sağlamlığımız açısından ciddi zedeleme ve yaralara benzetilebilir. Bu sebeple her zedelenme, düşme, yara alma travma oluşturmaz.

Ailelerin en sık dile getirdiği cümlelerden biridir çocukla çalışan uzmanlar için “Çocuğum travma yaşıyor, çocuğumda travma kaldı”. Aslında ebeveynlerin düşündüğü gibi her uyarı, yönlendirme, zorlanma çocuklarda travma oluşturmaz. Hatta çocuklar biz yetişkinlere kıyasla farkındalığı daha az olan yaş grubu oldukları için çoğu travmatize edici konularda da etkilenmişlikleri biz yetişkinlere kıyasla daha düşük olabilmektedir.

Travmatizasyon durumunun ayırdı için öncelikle nedir travma ona bakalım. Çocuk ve Gençlerde Travma, hayatın günlük akışı içinde, hiç beklenmeyen bir anda, insanın dayanma gücünü zorlayan ya da aşan bir durum olarak tanımlanabilir. Travmaların oluşmasında, çocuğun olayı kendi yaşamına veya başka birinin yaşamına tehdit olarak algılaması çok önemlidir (DBE, 2024). Olay ne kadar doğrudan tehdit oluşturuyorsa, etkisi o derece büyük olur. Bu sebeple travmalarda çocuğun yaşı, cinsiyeti, olayı kiminle yaşadığı, farkındalık düzeyi, psikolojik sağlamlık düzeyine bağlı olarak olaydan ne kadar etkilendiği, olaya ne kadar süre maruz kalındığı gibi birçok değişken sürecin kalıcılığını etkilemektedir.

Her yaş için daha doğruda travma oluşturması beklenen doğal afetler, ebeveyn kaybı, istismar, hırsızlık, kazalar, yoğun ihmaller, savaşlar, taşınma ve yer değiştirmeler, rehin alınmak gibi olaylar etkilenme düzeyine bağlı olarak bireyin benlik gelişiminin zedelenmesine yol açabilmektedir. Zedelenme temelde “bir daha hiçbir şey eskisi gibi olmayacak” düşüncesini barındırır.

Travmaların en belirgin duyguları kaygılar ve korkulardır. Travma yaşantısından sonra bireyler yukarıda bahsedilen düşünce sebebiyle güvende hissetmekte zorlanırlar. Bu sebeple aileler, çocuklarında travma kaynaklı aşırılaşmış bir duygu gözlemlediklerinde en yakın zamanda bir uzman desteği almalılardır.

Aşağıda ailelere rehberlik etmesi adına travma durumunda ortaya çıkabilecek aşırılaşmış davranışlara bazı örnekler verilmiştir (DBE, 2024):

• Uyku bozuklukları, kâbuslar
• Yeme, giyinme, tuvalet alışkanlığı gibi alanlarda farklılıklar, geriye dönüşler
• Kıpır kıpır, huzursuz olma
• Uykulu, donuk olma, yalnız kalma isteği
• Her fırsatta ağlama
• Tanıdığı nesnelere aşırı bağlanma
• Değişiklikle baş etmede zorlanma
• Anne-babayla olan ilişkilerde farklılık, aşırı talepkâr olma ya da tamamen içine kapanma
• Kardeşlerle olan ilişkilerin daha olumsuz olması, kavgaların artması
• Travmatik olayla ilgili takıntılı düşünceler geliştirme, sürekli bu olay hakkında konuşma, bu olayla ilgili oyunlar oynama
• Olayın tekrarlanacağı endişesi
• Başkalarının gereksinimlerini aşırı derecede önemseme
• Okul başarısında düşüş
• Dikkatte azalma/bozulma
• Tatmin olmakta zorlanma
• Küçük olaylara aşırı tepkiler verme

Uzm. Klinik Psikolog Nilay E. DİRİSAĞLIK UZUN

Kaynak: 

2024, 13 Kasım. Çocuk ve Gençlerde Travma, Davranış Bilimleri Enstitüsü, https://www.dbe.com.tr/tr/yetiskin-ve-aile/8/cocuk-ve-genclerde-travma/